Wintersporten gedijen bij beweging in een adembenemend landschap, bij uitzichten op duizenden meters boven zeeniveau en bij snelheid op perfect geprepareerde pistes. Fantastische omstandigheden, maar altijd met een risico op letsel. En juist daarom moeten skiërs, snowboarders en klimmers zich er altijd van bewust zijn dat hulp in noodgevallen op de berg meestal maar uit één richting komt: uit de lucht. Van de luchtredders. Aan boord van de helikopters is hun taak een van de meest uitdagende in het hele skigebied. SnowTrex legt uit wat het werk van de luchtredders zo bijzonder maakt.
De geschiedenis van redding vanuit de lucht
Kort voor het midden van de 20e eeuw kozen luchtredders voor het eerst het luchtruim boven de Alpen. De eerste redding uit een berg vond plaats in Oostenrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Destijds landden de redders op de plaats van het ongeval in een licht propellervliegtuig van het type Fieseler Storch. Hetzelfde principe werd gevolgd toen het Ministerie van Binnenlandse Zaken van de Alpenrepubliek in 1954 een georganiseerde reddingsactie vanuit de lucht startte. In Zwitserland daarentegen had piloot Sepp Bauer twee jaar eerder al de eerste helikopter gebruikt bij een reddingsoperatie vanuit de lucht. Destijds was hij opgestegen vanuit Davos aan het stuur van een Hiller 360 voor een reddingsoperatie in de bergen. in 1960 richtten de Zwitsers uiteindelijk “Rega” op. Swiss Air-Rescue is vandaag de dag nog steeds bekend onder deze naam, omdat het in 1965 door de Federale Raad officieel werd aangewezen als hulporganisatie van het Zwitserse Rode Kruis.
De reden waarom luchtreddingswerkers eind jaren zestig ook in Duitsland mochten opstijgen, was niet het toenemende aantal ongevallen in de bergen, maar het feit dat steeds meer mensen omkwamen bij auto-ongelukken. De reden hiervoor was het feit dat de hulpdiensten niet op tijd bij de ernstig gewonde mensen op de weg konden komen om ze door een spoedarts te laten behandelen. Daarom werden er uiteindelijk modelproeven gedaan met helikopters die opstegen om patiënten te behandelen na ernstige verkeersongevallen. Deze methode verhoogde de overlevingskans van verkeersslachtoffers drastisch. Een arts uit München besloot daarom in de zomer van 1970 samen met de Duitse strijdkrachten een zogenaamde “noodartsendienst in de lucht” aan te bieden. Vanwege tijdgebrek bleef dit in eerste instantie echter beperkt tot weekenden en vakanties. Korte tijd later trok het leger zich echter terug uit de samenwerking. Op dat moment stapte de automobielclub ADAC in de bres. Met financiële steun van onder andere de Beierse deelstaatregering.
Reddingshelikopters vliegen al meer dan 50 jaar in de DACH-regio
En nadat de eerste Duitse reddingshelikopter, de “Christoph 1”, op 1 november 1970 in gebruik werd genomen in de Harlaching Kliniek in München, zijn de “gele engelen” vandaag de dag nog steeds in gebruik als drager van luchtreddingsdiensten in heel Duitsland. Een taak die de tegenhanger van de ADAC, de ÖAMTC in Oostenrijk, sinds 1 juli 1983 uitvoert. Op dat moment werd de eerste Oostenrijkse reddingshelikopter, de “Christophorus 1”, in gebruik genomen door het universiteitsziekenhuis van Innsbruck. In de loop der jaren is het netwerk voor medische noodhulp in de DACH-regio, d.w.z. in Duitsland (D), Oostenrijk (A) en Zwitserland (CH), steeds nauwer met elkaar verweven geraakt. Dienovereenkomstig zijn er veel nieuwe bases voor luchtreddingswerkers opgericht.
Vandaag de dag zijn er alleen al in Duitsland 89 stations voor reddingshelikopters. Naast ADAC Luftrettung worden ze geëxploiteerd door DRF Luftrettung en Johanniter. De luchtreddingsvloot in Oostenrijk bestaat uit 24 reddingshelikopters van de Christophorus Flugrettungsverein (CFV), die wordt beheerd door de Oostenrijkse Automobielclub (ÖAMTC) en het Rode Kruis. In Zwitserland worden de taken nog steeds uitgevoerd door Swiss Air-Rescue (Rega). Naast een vloot reddingshelikopters beheert het ook 12 luchtreddingsstations. Indien nodig kunnen bergredders in alle drie de landen dus altijd snel een beroep doen op hun collega’s van de luchtreddingsdienst voor hulp in noodgevallen op skipistes en via ferratas.
Luchtreddingswerkers staan altijd klaar voor eerste hulp
Noodgevallen kunnen 24 uur per dag voorkomen en daarom staan de vluchtredders letterlijk altijd klaar voor eerste hulp. Maar niet allemaal. In Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland zijn er bijvoorbeeld gespecialiseerde reddingshelikopterstations waarvan de bemanningen ook getraind zijn op nachtvluchten. In principe bestaan de werkdagen van de luchtredders uit diensten van 12 uur. Ze beginnen meestal voor zonsopgang. Hier controleren de bemanningen, die bestaan uit een piloot, een paramedicus en een noodarts, eerst samen hun uitrusting. Als de reddingshelikopter klaar is voor gebruik, melden de medewerkers dit op zijn vroegst om 7 uur ’s ochtends bij het controlecentrum. Daarna volgt een dagelijkse briefing voor de piloot en de medici. Ze bespreken de weersomstandigheden, de medische apparatuur aan boord en welke andere dagelijkse taken naast de missies moeten worden uitgevoerd.
Dan begint de stand-by periode. Hier wachten de bemanningen op missies, die zijn onderverdeeld in drie verschillende soorten. De zogenaamde primaire missie is het vervoer van de spoedarts (en de spoedeisende hulpverlener) naar een patiënt die levensreddende maatregelen nodig heeft na een ongeval of als gevolg van een ziekte. Ter plaatse moeten de luchtredders de gewonde persoon dan “fit for transport” maken en voorzichtig in de lucht naar een ziekenhuis vervoeren voor behandeling. Bij secundaire missies moeten de reddingshelikopterbemanningen meestal intensive care patiënten van het ene ziekenhuis naar het andere overbrengen. Iets zeldzamer, maar niet minder belangrijk, zijn de tertiaire missies, waarbij bloed, medicijnen, transplantatieorganen of amputaties worden vervoerd in plaats van mensen. De stand-by dienst eindigt bij zonsondergang, maar de luchtredders moeten hun helikopter nog voor het einde van hun dienst klaarmaken voor de volgende dag.
Afgezien van tv-uitzendingen van zulke grote gebeurtenissen of andere ongelukken die het nieuws halen, zijn luchtredders zelden in de publieke belangstelling. Daarom wordt er elk jaar een speciale dag aan hen gewijd. De prestaties van de hulpverleners worden altijd gevierd en geëerd op 19 maart, de “Dag van de Luchtredders”.
Een held uit de lucht kan nog veel leren
Als luchtredders hebben de bemanningen in de reddingshelikopters letterlijk mensenlevens in hun handen. Het is een extreem verantwoordelijke en technisch veeleisende baan die alleen daarom al niet gemakkelijk te leren is. Kandidaten die desondanks deze fysieke en mentale uitdagingen aankunnen, moeten veel inbrengen voor een opleiding tot luchtredder. Alle drie de functies aan boord van de helikopter, als piloot, paramedicus of noodarts, vereisen uitgebreide voorkennis van de respectieve beroepen. Piloten en artsen stappen meestal rechtstreeks over van het leger, waar ze al minstens 500 vlieguren op een bepaalde helikopter hebben gemaakt of jarenlang soldaten hebben behandeld, naar de reddingssector. Kandidaten voor de derde functie, die van paramedicus voor noodgevallen, moeten ook kwalificaties op dit gebied hebben en enkele jaren ervaring in de reddingsdienst “op de grond”.
Als ze willen werken op reddingshelikopterstations in de bergen, moeten ze ook een bergreddingstraining hebben gevolgd. Op het moment van de sollicitatie mogen ze niet jonger zijn dan 22 en niet ouder dan 40 jaar. Ze worden toegelaten als de kandidaten voor de vluchtreddingsdienst slagen voor de voorselectie tijdens een driedaags beoordelingscentrum.
Banen als vluchtredder zijn zeer goed betaald
Paramedici in opleiding moeten tijdens hun opleiding veel leren. Bijvoorbeeld hoe ze zelf de helikopter moeten besturen, omdat ze naast hun eigenlijke baan ook optreden als bergspecialist en copiloot. Om er zeker van te zijn dat ze aan het eind klaar zijn, worden ze getraind in drie basiscursussen. De eerste cursus omvat alle vakgebieden van het gewenste beroep, die in theorie en praktijk worden onderwezen in overeenstemming met de Europese regelgeving. De tweede cursus omvat praktische individuele training en een kennismaking met de toekomstige uitvalsbasis. De cursisten nemen deel aan vluchten onder toezicht met hun ervaren collega’s onder echte operationele omstandigheden. De derde fase wordt gevolgd door een schriftelijk en een praktisch eindexamen.
Over het algemeen worden de banen in de reddingsbranche zeer goed betaald. In Duitsland kunnen paramedici bij de ADAC gemiddeld iets minder dan 43.000 euro bruto per jaar verdienen. Dit komt overeen met een maandsalaris van meer dan 3.500 euro na aftrek van belastingen en andere bijdragen. Piloten van reddingshelikopters hebben zelfs uitzicht op een gemiddeld jaarsalaris van iets minder dan 95.000 euro. Of iets minder dan 7.900 euro bruto per maand.
Reddingshelikopters komen als niets anders werkt
Als algemene regel geldt dat gewonde mensen of hun begeleiders niet uit zichzelf de luchtreddingsdienst kunnen waarschuwen. Hun noodoproep wordt eerst doorgestuurd naar het relevante reddingscoördinatiecentrum. Hier beslist de dispatcher van het controlecentrum of de commandant van het incident vervolgens welke reddingsmiddelen ze willen inzetten. Als de ernst van de verwonding of de locatie van de scène het noodzakelijk maken, zullen de experts ook een reddingshelikopter sturen. Dit gebeurt natuurlijk vooral bij ongevallen op de berg of in een skigebied.
Wanneer de luchtredders worden ingezet, is ook duidelijk gedefinieerd. Namelijk wanneer er geen alternatieven zijn voor het vervoer van de patiënt of wanneer “niets anders werkt”. Met andere woorden, als de patiënt zich in een levensbedreigende situatie bevindt, zoals na een hartaanval, een beroerte of na een val die leidt tot inwendige bloedingen. Of als ze fracturen hebben opgelopen die blijvende schade kunnen veroorzaken, zoals verlamming. Hetzelfde geldt voor ernstige ski-verwondingen, zoals botbreuken en verwondingen aan de gewrichtsbanden in de knie. Of lichte verwondingen, bijvoorbeeld als een bergbeklimmer of wandelaar zijn enkel verzwikt en niet meer zelfstandig de berg kan afdalen. In deze gevallen spreken experts van “blokkades”, waarbij de persoon niet meer vooruit of achteruit kan in de bergen.
Verzekeringsmaatschappijen betalen niet na elke noodoproep
Of wintersporters nu een noodoproep doen na een val of om andere redenen, waarvoor een reddingshelikopter moet worden gealarmeerd, ze moeten goed nadenken. Als het slecht gaat, kun je immers met enkele duizenden euro’s aan reddingskosten opgescheept zitten. Je eigen verzekeringsmaatschappij beslist of het geld voor de redding wordt vergoed. En juist deze verzekeringsmaatschappij kan zomaar weigeren om de kosten van de redding te vergoeden, bijvoorbeeld vanwege een onterechte reden voor de operatie.
Het is dus letterlijk een kwestie van op veilig spelen. Om te voorkomen dat je zelf voor de kosten van een luchtredding moet opdraaien, adviseert SnowTrex haar klanten daarom altijd om bij boeking of uiterlijk kort daarna de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen. Dit betekent kiezen voor de allround zorgeloze dekking van SnowTrex als verzekering of nagaan of je al een internationale ziektekostenverzekering met creditcard of lidmaatschap van een autoclub hebt afgesloten.
Hoe een helikopterredding in een skigebied werkt
Nadat een reddingshelikopter is gevraagd om een gewonde wintersporter in het skigebied te behandelen, wordt eerst een geschikte landingsplaats bepaald in de buurt van de plaats van het ongeval. Een professionele redder, zoals een bergredder, neemt daar vervolgens positie in en instrueert de helikopter met handsignalen. Om de piloot een vast punt te geven in de sneeuwwolk die door de rotoren wordt opgewerveld, moet de seiner in positie blijven tot de helikopter geland is. Voordat het zover is, moeten familieleden, andere skiërs en andere reddingswerkers voor hun eigen veiligheid de landingsplaats zo snel mogelijk verlaten.
Tijdens het landen en opstijgen is het belangrijk dat buitenstaanders zoveel mogelijk afstand houden van de reddingshelikopter, omdat deze stenen, sneeuw en ijs opdwarrelt. De gewonde persoon, die zich waarschijnlijk niet meer zelf kan bewegen, moet met dekens worden beschermd tegen rondvliegende voorwerpen. Na de landing duurt het iets minder dan twee minuten voordat de hoofdrotor van de reddingshelikopter tot stilstand is gekomen. Gedurende deze tijd is het belangrijk om afstand te houden. Tenzij de piloot duidelijke signalen geeft dat mensen op de grond de helikopter mogen naderen. Het is daarom belangrijk om altijd oogcontact te houden met de bemanning en de instructies van het reddingsteam te allen tijde op te volgen.
Redding op grote hoogte
In het geval dat de patiënt zich op een moeilijk bereikbare plek op de berg bevindt of er gewoon geen geschikte landingsplaats is, is een redding vanuit de lucht ook mogelijk. Bij een rope rescue, ook wel touwredding genoemd, zweeft de reddingshelikopter vele meters boven de reddingslocatie. De noodarts of de paramedicus abseilt dan vanuit de lucht naar de patiënt met behulp van een kabellier. Nadat de patiënt is behandeld en op een brancard of touw is vastgezet, zijn er twee opties. Ze worden aan boord getrokken of naar de dichtstbijzijnde landingsplaats gevlogen, hangend aan het touw, waar ze worden teruggebracht naar de helikopter voor de vlucht naar het ziekenhuis.
Overigens zijn reddingshelikopters moeilijk te missen. Ze zijn immers met opzet rood geschilderd en in Duitsland en Oostenrijk vaak geel. Beide zijn zogenaamde waarschuwings- of signaalkleuren.
FAQs over reddingshelikopters
Sinds wanneer zijn er vluchtredders?
De eerste redding vanuit de lucht in de bergen in Oostenrijk vond plaats tijdens de Tweede Wereldoorlog met een licht propellervliegtuig. in 1954 startte het Ministerie van Binnenlandse Zaken van de Alpenrepubliek vervolgens met georganiseerde reddingsoperaties vanuit de lucht. In Zwitserland werd in 1960 de luchtreddingsorganisatie “Rega” opgericht, die vandaag de dag nog steeds bestaat. Een paar jaar later werden de eerste reddingshelikopters ook in Duitsland ingezet als onderdeel van een proefproject, voordat de ADAC in 1970 zijn eerste permanente reddingshelikopter in München stationeerde. De ÖAMTC in Innsbruck deed hetzelfde een paar maanden later.
Welke taken hebben luchtredders?
Luchtreddingswerkers hebben voornamelijk de taak om een noodarts zo snel mogelijk naar een ernstig gewonde patiënt te brengen en hem dan voorzichtig naar een ziekenhuis te vliegen nadat hij ter plekke eerste hulp heeft geboden. De bemanningen gebruiken hun reddingshelikopters ook om te helpen bij het overbrengen van intensive care patiënten van het ene ziekenhuis naar het andere. Ze zorgen ervoor dat donororganen zo snel mogelijk van A naar B worden vervoerd en helpen bergreddingswerkers bij het zoeken en redden van verdwaalde wandelaars of bergbeklimmers.
Wie organiseert luchtreddingen in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland?
In Duitsland zijn er in totaal 89 reddingshelikopterstations die grotendeels door drie organisaties worden geëxploiteerd. De ene is de ADAC Luftrettung en de andere zijn de DRF Luftrettung en de Johanniter. De 24 reddingshelikopters in Oostenrijk worden beheerd door de Christophorus Flugrettungsverein (CFV), die gezamenlijk wordt geleid door de Oostenrijkse Automobielclub (ÖAMTC) en het Rode Kruis. In het aangrenzende Alpenland Zwitserland is een particuliere stichting, Swiss Air-Rescue (Rega), verantwoordelijk voor de exploitatie van de reddingshelikoptervloot en 12 luchtreddingsstations.
Welke kwalificaties heb je nodig om luchtredder te worden?
De bemanning van een reddingshelikopter bestaat uit drie vluchtredders. Ten eerste de piloot, de noodarts en de paramedicus. Kandidaten die willen overstappen naar luchtreddingsaanbieders zoals ADAC of ÖAMTC moeten voor deze veeleisende banen altijd vele jaren ervaring hebben in hun vakgebied. De meeste piloten en artsen stappen over van het leger, waar ze al honderden vlieguren hebben gemaakt of jarenlang gewonde soldaten hebben verzorgd, naar de reddingssector. Ook paramedici moeten “op de grond” bij de reddingsdienst hebben gewerkt voordat ze een opleiding tot luchtredder volgen.
Wie betaalt voor een redding vanuit de lucht?
Als je een redding per helikopter gerechtvaardigd vindt, dan dekt je ziektekostenverzekering de kosten van een redding vanuit de lucht. Als je eigen verzekering echter niet betaalt, kunnen wintersporters met duizenden euro’s aan reddingskosten blijven zitten. Om het totale risico zo klein mogelijk te houden, adviseert SnowTrex haar klanten om op veilig te spelen en de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen op het moment van boeken of kort daarna. Dit betekent: kies de allround zorgeloze dekking van SnowTrex als verzekering of controleer of je een internationale ziektekostenverzekering hebt afgesloten via je eigen creditcard of lidmaatschap van een motorclub.
