Elke wintersporter weet dat skiën – zoals elke sport – risico’s met zich meebrengt. Een daarvan is het gevaar van lawines. Ook al komen er minder mensen in lawines terecht dan vroeger, de witte sneeuwmassa’s kunnen altijd snel levensbedreigend worden. Het grootste gevaar van lawines is dan ook het onderschatten ervan en het niet goed voorbereid zijn. SnowTrex legt uit hoe wintersporters dit het beste kunnen realiseren en welke uitrusting nodig is in geval van nood.
Kleine lawinecursus: wat zijn lawines en hoe ontstaan ze?
Een lawine is een sneeuw- en ijsmassa die met hoge snelheid een berg ‘afrolt’. Deze kan levensbedreigend zijn voor mens en dier.
Lawines ontstaan wanneer het verschil tussen de temperatuur in de lucht en de temperatuur op de grond erg hoog is. Hierdoor lossen de kristallen in de sneeuw op en smelten de sneeuwvlokken tot een grote, onstabiele massa. Onder deze omstandigheden kunnen zelfs kleine bewegingen in het sneeuwpakket ervoor zorgen dat de sneeuwmassa’s losbreken en met hoge snelheid en grote kracht de berg afrollen.
Net als bij veel andere alledaagse onderwerpen zijn er altijd een paar mythen en misvattingen over lawines. De volgende video legt uit waarom je onder bepaalde omstandigheden niet met sneeuw moet spotten:
Please also note that by using our services and integrating the YouTube API Services, the YouTube Terms of Service and the YouTube API Services Terms apply and your use of our website is deemed to be acceptance of these terms.
Lawinesoorten
Er zijn verschillende soorten lawines, hoewel de meeste een combinatie zijn:
Sneeuwplaatlawine
Lawines zijn meestal 50 meter breed, tussen 150 en 200 meter lang en kunnen zich verplaatsen met snelheden tot 100 km/u. Daardoor nemen ze grote sneeuwmassa’s mee, omdat een groot deel van het sneeuwdek op de helling begint te schuiven. Hierdoor nemen ze grote sneeuwmassa’s mee, omdat een groot deel van het sneeuwdek op de helling begint te schuiven. In de regel worden deze lawines veroorzaakt door wintersporters zelf.
Stoflawine
Dit gebeurt vaak wanneer er veel verse sneeuw valt en het lawinegevaar daardoor aanzienlijk toeneemt, vooral op hellingen met een stijgingspercentage van meer dan 40 graden. Hier creëren de losse sneeuw en het hoge percentage lucht in de verse sneeuw een grote drukgolf van sneeuw en lucht. Stoflawines kunnen met snelheden tot 300 km/u naar beneden razen.
Lawine van losse sneeuw
Ze ontstaan op een punt waar de sneeuw erg los is. Vergeleken met plaatlawines (zie hierboven) hebben ze minder sneeuwmassa en dus een lagere eindsnelheid. Deze lawines ontstaan meestal kort na uitgebreide sneeuwval of bij hogere buitentemperaturen.
Glijdende sneeuwlawine
Bij een glijsneeuwlawine komt het hele sneeuwpakket in één keer los van de meestal rotsachtige ondergrond op de berg. Daardoor heeft het een hoog eigen gewicht en bouwt het veel druk op, zelfs over korte afstanden. Deze lawines ontstaan wanneer het in de herfst niet koud genoeg is en de eerste sneeuw op een nog niet bevroren ondergrond valt. De isolerende eigenschappen van de sneeuw houden de grond warm. Er vormt zich dan een waterfilm tussen de sneeuw en de rotsen, waarop de sneeuwmassa’s gemakkelijk naar beneden in het dal kunnen glijden als ze te zwaar worden.
Stromingslawine
De stromingslawine, ook wel natte sneeuwlawine genoemd, ontstaat spontaan en wordt voornamelijk veroorzaakt door het smelten van het sneeuwdek bij hogere temperaturen of door regenval, waardoor de sneeuw te veel water opneemt. Het is daarom een acuut gevaar, vooral in de lente.
Triggers van lawines
De vorming van een lawine wordt beïnvloed door veel verschillende factoren. Deze omvatten de temperatuur, de wind, het soort terrein, de hoeveelheid sneeuw en de aard van de sneeuwlaag. Zowel natuurlijke oorzaken als zogenaamde externe invloeden zijn verantwoordelijk voor het ontstaan van lawines.
Een van de meest voorkomende natuurlijke oorzaken is losse verse sneeuw. Dit verhoogt het risico op schuivende sneeuw en dus ook het risico op lawines, dat nog verder kan toenemen door bijvoorbeeld harde wind.
Hoge temperaturen, waardoor de sneeuw smelt, kunnen ook lawines veroorzaken. Daarom is het risico op lawines in de bergen erg hoog, vooral in de lente. Verder zijn steile bergen met hellingen van 30 procent of meer ook bevorderlijk voor lawines, omdat de sneeuwmassa’s daar niet worden afgeremd door vlakke vlaktes.
Externe invloeden
De meeste lawines worden echter niet veroorzaakt door natuurlijke oorzaken, maar voor 90 procent door externe factoren. Naast lawine-explosies (gecontroleerd en preventief) gaat het hier vooral om dieren en mensen die met hun bewegingen op de berg de sneeuwmassa’s in beweging zetten.
Vooral freeriden buiten de geprepareerde pistes betekent dat steeds meer wintersporters tijd doorbrengen in gebieden met potentieel lawinegevaar. In Zwitserland bijvoorbeeld krijgen gemiddeld zes wintersporters per jaar een ongeluk in gebieden buiten de pistes omdat ze ondanks lawinewaarschuwingen off-piste gaan.
Beste bescherming tegen lawines: goede voorbereiding & respect voor gebiedssluitingen
Als je niet van plan bent om buiten de geprepareerde pistes te skiën, hoef je je geen zorgen te maken: Deze pistes zijn beveiligd tegen lawines en worden sowieso gesloten bij mogelijk lawinegevaar. Maar wie wel off-piste gaat, moet altijd met het nodige respect voor de potentiële gevaren de piste op gaan en zich goed voorbereiden.
Want wanneer een lawine door het terrein rolt, doet hij dat met een adembenemende snelheid. Lawines kunnen snelheden tot 300 km/u bereiken, afhankelijk van de situatie. Wintersporters hebben hier heel weinig tijd om na te denken. In plaats daarvan moeten ze onmiddellijk reageren. Dus als je off-piste wilt skiën, moet je het juiste gedrag trainen in speciale lawinevoorbereidingscursussen. Zelfs als een sneeuwliefhebber elk jaar off-piste gaat, kan het geen kwaad om de cursusinhoud regelmatig op te frissen.
Een goede voorbereiding is de beste bescherming wanneer skiërs zich in diepe sneeuw begeven. Naast een lawinevoorbereidingscursus omvat dit het hebben van de juiste uitrusting en het controleren van het weer- en lawinebericht voordat je het open skigebied in gaat. Dit is niet alleen belangrijk omdat de juiste uitrusting en het juiste gedrag in geval van een lawine levens kunnen redden, maar vooral omdat wintersporters zichzelf niet onnodig in gevaar brengen als ze buiten de geprepareerde pistes skiën. De Duitse Alpenvereniging biedt een goed overzicht van lawinemeldingen voor alle skigebieden in de Alpen.
Het lawineverslag bevat belangrijke informatie
Het lawineverslag bevat belangrijke informatie, niet alleen, maar wel vooral voor de wintersporters die zich aangetrokken voelen tot diepe poedersneeuw op ongecontroleerde pistes. Dit omvat onder andere de huidige gevarenniveaus volgens de Europese lawinegevarenschaal.
Verklaring: Het EAWS heeft steile hellingen ingedeeld in drie niveaus: gematigd steil terrein (hellingen met een helling van minder dan 30 graden), steile hellingen (hellingen met een helling van meer dan 30 graden) en extreem steil terrein (hellingen met een helling van meer dan 40 graden). In termen van extra belasting maakt het EAWS onderscheid tussen laag (zoals het gewicht van één skiër/snowboarder) en hoog (zoals het gewicht van meerdere skiërs/snowboarders of dat van een sneeuwfrees).
Skiërs en snowboarders moeten deze niveaus niet achteloos inschatten. De helft van alle dodelijke lawineongevallen gebeurt op gevaarniveau 3 omdat veel wintersporters zich ondanks het verhoogde gevaar op ongecontroleerd terrein wagen en het risico onderschatten.
Naast de lawinegevaarschaal bevat het rapport over de lawinesituatie ook informatie over het type en de stabiliteit van het sneeuwpakket, de huidige weersvoorspelling en gevaarlijke plekken die vermeden moeten worden. In elk geval moet iedereen zich ervan bewust zijn dat dit rapport geen garantie is voor veiligheid. Het is slechts een voorspelling, omdat het weer in de bergen snel en spontaan kan veranderen. Op de geprepareerde pistes zorgen de exploitanten van de skiliften ervoor dat niemand in gevaarlijke weersomstandigheden skiet en wijzen ze daarop of sluiten ze zelfs de lift. Buiten de pistes zijn wintersporters echter zelf verantwoordelijk voor hun veiligheid.
Lawine nooduitrusting voor skiërs die buiten de piste skiën
Daarom is het belangrijk dat skiërs buiten de piste de juiste uitrusting bij zich hebben. Deze bestaat enerzijds uit een goed functionerende ski-uitrusting die aan de huidige normen moet voldoen, en anderzijds uit een speciale nooduitrusting voor lawines.
De nooduitrusting omvat een lawinepieper voor de ruwe detectie, een sonde voor de nauwkeurige detectie van begraven personen en een lawineschop om begraven personen op te graven. Bovendien kan een lawine rugzak met een airbag levens redden, omdat het extra volume betekent dat je niet zo snel begraven kunt worden onder rollende sneeuwmassa’s.
Sommige wintersportliefhebbers nemen ook een lawinebal mee het terrein op. Dit markeert het punt waar je in de lawine verzinkt en maakt het voor de helpers gemakkelijker om lawineslachtoffers te vinden. Verder is er een ademhalingshulpmiddel voor begraven personen, de zogenaamde Avalung.
De apparatuur moet altijd voor vertrek worden gecontroleerd op functionaliteit. Bovendien moet elke skiër weten hoe het te bedienen.
Waarom is een lawine zo gevaarlijk?
De uitrusting laat al zien wat, afgezien van het hoge risico op letsel, de twee grootste gevaren zijn bij een lawineongeval: verstikking en doodvriezen.
Want als je door een lawine wordt getroffen, bedekt de sneeuw je mond en neus, zodat je niet meer kunt ademen. Bovendien zorgt de sneeuwmassa ervoor dat je je niet meer kunt bewegen. Ook als je niet volledig begraven bent, kan dit snel leiden tot onderkoeling en uiteindelijk tot bevriezing.
Daarom is het zo belangrijk om zo snel mogelijk begraven mensen te vinden. Zodra een persoon door een lawine is begraven, telt elke seconde. Als iemand langer dan 15 minuten begraven blijft, wordt het zeer kritisch. Bij gedeeltelijk begraven personen wordt het vanwege de sterke onderkoeling vanaf 30 minuten gevaarlijk.
Je moet daarom nooit alleen door het terrein skiën – iedereen die hier door een lawine wordt getroffen en onbegeleid en dus zonder hulp is, heeft nauwelijks kans. Kleine groepen, bij voorkeur zelfs onder begeleiding van een berggids, zijn daarom een basisvereiste voor het off-piste skiën. Het is belangrijk dat de groepsleden een gepaste afstand tot elkaar bewaren. In geval van een lawine worden niet alle leden (gelijktijdig) bedolven.
Het juiste gedrag tijdens een lawine
Als je dan toch in een lawine terechtkomt, kan het juiste gedrag levens redden.
1) Vóór de lawine
Het juiste gedrag begint zodra de lawine begint te rollen. Idealiter skiet de wintersporter dan zo snel mogelijk het dal in. Dit werkt echter alleen als ze niet ver in het terrein zijn, snel genoeg zijn en een uitstekende skiër zijn. In feite is dit in de meeste gevallen niet mogelijk.
Als je jezelf in het dal niet kunt redden, probeer dan eerst de lawine vanaf de zijkant te ontwijken. Als je niet kunt voorkomen dat je door de lawine wordt gegrepen, moet je je skistokken en alles wat je kan hinderen of verwonden zo snel mogelijk weggooien. In deze situatie moet je je ski’s of snowboard recht houden en zo lang mogelijk opzij gaan. Op deze manier wordt de persoon niet frontaal geraakt door het hele gewicht van de sneeuw.
2) Tijdens de lawine
Als je een airbagrugzak heeft, moet je deze direct openen zodra je gevaar als gevolg van een lawine hebt opgemerkt – beter één keer te veel dan één keer te weinig. Daarna is het zeer belangrijk om zo dicht mogelijk bij het oppervlak te blijven. Dit geeft je de beste kans om niet te stikken en sneller te worden opgegraven. De beste manier om dit te doen is om bewegingen te maken zoals bij het crawlen tijdens het zwemmen. Zodra de snelheid van de lawine afneemt, ga je dan gehurkt zitten en vorm je met beide handen een luchtbescherming rond mond en neus. Dit voorkomt dat de sneeuw in je neus en mond komt en zorgt voor toegang tot zuurstof.
3) Na de lawine
Wie de oriëntatie in het koude wit van de lawine verliest, moet in de sneeuw spugen. De zwaartekracht trekt de vloeistof naar beneden, zodat een betere oriëntatie mogelijk is. Het is echter beter om je kracht te bewaren, omdat elke inspanning kostbare zuurstof verbruikt. Dit geldt echter niet als je reddingsteams in de buurt hoort komen. Deskundigen adviseren van je te laten horen door luid te schreeuwen, zodat je zo snel mogelijk kan worden opgegraven.
Hoe anderen te helpen bij een lawineongeval
Als niet jij, maar iemand uit de groep bedolven is geraakt, moet je snel en rustig handelen – want de tijd voor het lawineslachtoffer is kort. Als je zelf veilig bent, moet je niet wachten op de reddingsdiensten, maar direct zelf handelen.
1) Situatie beoordelen
De eerste stap is om de situatie te observeren en te evalueren en zo snel mogelijk te achterhalen waar het slachtoffer begraven ligt. Dan markeer je zowel de plaats waar de lawine de persoon geraakt heeft als de plaats waar hij of zij verdween. Dit maakt het gemakkelijker om te lokaliseren en te graven. Tijdens de redding moet je ook altijd op je eigen veiligheid letten. Redders moeten zichzelf en hun slachtoffers beschermen tegen verdere lawines. Bedenk daarom ook altijd wat de beste en veiligste vluchtroute na de berging is.
In een groep neemt de meest ervaren persoon de leiding om zo rustig en georganiseerd, maar ook zo snel mogelijk te kunnen helpen. Daarbij hoort het verzamelen van informatie:
- Hoeveel leden van de groep zijn begraven?
- Wat voor soort lawine was het?
- Hoe kan je hulp inschakelen?
Dit alles moet natuurlijk zo snel mogelijk gebeuren en daarom moet de meest ervaren persoon in de groep de coördinatie overnemen.
2) Lokalisatie
Zodra de externe omstandigheden zijn opgehelderd, activeer je de lawinepieper voor een globale lokalisatie. Het apparaat moet zijn ingesteld op de ontvangstmodus. Voor de beste ontvangst houd je het horizontaal en stel je het maximale bereik in. Volg dan de signalen die het luidst zijn. Het is raadzaam om smartphones en mobiele telefoons uit te schakelen om het radiosignaal niet te storen. Tot slot wordt de sonde gebruikt voor de specifieke positionering. Als je geen zoekapparatuur bij je hebt, moet je de bergredding onmiddellijk per mobiele telefoon waarschuwen terwijl je zoekt. Als je het nummer niet hebt opgeslagen, kan je in de Europese Alpen 112 bellen, waarna je in alle landen automatisch met de hulpdiensten wordt verbonden. Met een beetje geluk kunt je de begraven persoon bellen en door het geluidssignaal hem of haar vinden.
3) De opgraving
Zodra de bedolven persoon gevonden is, moet je hem of haar uitgraven. Het scheppen moet hierbij niet vanaf de bovenkant, maar vanaf de zijkant plaatsvinden, zodat er niet nog meer sneeuw op de persoon komt. De ademhaling van de persoon moet daarna als eerste weer vrij zijn. Bevrijd de neus en mond van sneeuw en bescherm het gezicht indien nodig tegen sneeuwval. Controleer vervolgens de hartslag, ademhaling en het bewustzijn en voer indien nodig eerste hulpmaatregelen door, zoals bijvoorbeeld mond-op-mondbeademing. Deze functies moeten regelmatig worden gecontroleerd.
4) Zorg voor toevoer van warmte
Als de bedolven persoon van sneeuw bevrijd is, is het de bedoeling om de warmtetoevoer veilig te stellen. Bij een lawine daalt de lichaamstemperatuur gemiddeld met drie graden per uur. Zodra iemand is uitgegraven, daalt de temperatuur zelfs met zes graden per uur.
Het is ook belangrijk dat de persoon niet op eigen kracht beweegt in geval van onderkoeling, omdat hij of zij anders tijdens de bergingsoperatie zou kunnen sterven. Dit gebeurt wanneer het bloed van de koudere extremiteiten naar het warmere centrum van het lichaam stroomt, d.w.z. naar het hart. Dit verlaagt de totale lichaamstemperatuur en leidt in het ergste geval tot een hartaanval.
5) In veiligheid brengen
Als het slachtoffer stabiel is, moet hij zo snel mogelijk in veiligheid worden gebracht. Dit kan het dal zijn, de dichtstbijzijnde berghut of bij voorkeur een ziekenhuis.
Wie die Bergwacht nach einem Lawinenabgang vorgeht und was ihre Mitarbeiter dabei zu beachten haben, erklären die Bergretter in diesem Video:
Please also note that by using our services and integrating the YouTube API Services, the YouTube Terms of Service and the YouTube API Services Terms apply and your use of our website is deemed to be acceptance of these terms.
Voorzichtigheid heeft de hoogste prioriteit
Dit veiligheidsprotocol voor lawines kan levens redden, zowel als je zelf bedolven bent geraakt of als je anderen redt. Het betekent echter niet dat je de veiligheid dan maar niet al te serieus hoeft te nemen of onzorgvuldig gevaarlijke gebieden kunt betreden. Lawines vormen altijd een gevaar voor het leven – ook al word je slechts deels bedolven.
In Duitsland verklaarde de Duitse Alpenvereniging in haar jaarlijkse ongevallenstatistieken dat hulpverleners in het seizoen 2020/21 in totaal 669 keer moesten worden opgeroepen om mensen op de berg te redden. Van het betreurenswaardige totaal van 32 dodelijke ongevallen werd 2% veroorzaakt door lawines. Dit betekent dat één persoon is omgekomen in de sneeuwmassa’s.
Tegelijkertijd registreerde de Oostenrijkse Alpenpolitie precies 130 lawineongevallen in heel 2021. 18 mensen overleefden het niet. Dit betekent dat ongeveer 6 procent van de sterfgevallen in de bergsport in de Alpenrepubliek te wijten is aan lawines. En in Zwitserland kwamen in het seizoen 2020/21 maar liefst 32 mensen om door lawines. In de wintersportsector als geheel kwamen in deze periode in totaal 131 mensen om het leven. Daarmee ligt het percentage dodelijke lawinedoden in de Zwitserse Bondsstaat op meer dan 24 procent.
Hoewel dit in absolute zin niet veel lijkt en sneeuwfans niet in paniek hoeven te raken over wintersport, is het belangrijk om het risico op lawines serieus te nemen. Want studies tonen aan: Het is vooral het te risicovolle gedrag van wintersporters dat tot ongelukken leidt.
Iedereen die buiten de geprepareerde pistes skiet, staat altijd bloot aan potentiële natuurlijke gevaren. Een van de grootste gevaren is echter lawinegevaar. Want iedereen die buiten de gemarkeerde, beschermde en gecontroleerde pistes in het skigebied skiet, moet onthouden: lawinegevaar betekent altijd levensgevaar.
Hoewel dit niemand zou moeten tegenhouden om buiten de pistes te skiën, moeten wintersporters zich met het nodige respect voor lawines in de diepe sneeuw begeven. Dit omvat altijd een goede voorbereiding, goed functionerende veiligheidsuitrusting, lawineveiligheidstraining en vooral een hoge mate van risicobewustzijn. De veiligste wintersporters zijn immers zij die lawinegevaar vermijden.
FAQ’s over lawines
Wat zijn lawines?
Een lawine is een sneeuw- en ijsmassa die over een steile berg rolt. Lawines worden vaak ‘witte gevaren’ genoemd omdat ze zo gevaarlijk zijn.
Hoe ontwikkelen lawines zich?
Lawines ontstaan wanneer de sneeuw niet stevig aan de grond blijft plakken, maar een onstabiele laag wordt. Ze worden veroorzaakt door verschillende natuurlijke factoren zoals temperatuur, wind of sneeuwsoort. Het zijn echter vooral externe invloeden zoals dieren en mensen die ongeveer 90% van alle lawines veroorzaken.
Waarom zijn lawines zo gevaarlijk?
Lawines ontwikkelen een enorm hoge snelheid, zodat je geen tijd hebt om te reageren. Ze kunnen mensen binnen enkele seconden raken en de sneeuwmassa’s kunnen leiden tot verwondingen, verstikking en bevriezing.
Wat maakt deel uit van de nooduitrusting?
De standaard lawine-nooduitrusting bestaat uit een lawinepieper, een sonde en een carbonschop. Airbag rugzakken of lawineballen kunnen ook nuttig zijn als onderdeel van de veiligheidsuitrusting.
Waarom moet je een lawinecursus volgen?
Bij een lawine gaat alles om de snelle redding van personen – seconden kunnen cruciaal zijn. Degenen die hebben geleerd hoe te handelen in een lawinecursus reageren sneller, rustiger en veiliger en kunnen zo het leven van anderen redden. Het is raadzaam om de kennis uit deze cursussen regelmatig op te frissen.
Wat is het belangrijkste als je in een lawine terechtkomt?
Hoe dieper je onder de sneeuw begraven ligt, hoe moeilijker het is om aan lucht te komen en hoe langer het graven duurt. Daarom is de hoogste prioriteit om je door middel van zwembewegingen zo dicht mogelijk bij het oppervlak te houden.
Hoe krijg ik lucht onder de lawine?
Het is aan te raden om met beide handen een trechter voor je mond en neus te vormen om meer zuurstof te krijgen. Dit voorkomt ook dat er sneeuw in je mond of neus terechtkomt. Degenen die begraven zijn, moeten zo rustig mogelijk blijven en geen grote inspanningen leveren, want ze verliezen waardevolle zuurstof en kracht.
Hoe help je als iemand door een lawine begraven is?
Hulpverleners moeten altijd rustig blijven, de bergreddingsdienst op de hoogte houden en eerst en vooral de begraven persoon lokaliseren. Daarbij helpen een exacte observatie en de lokalisatieapparatuur van de veiligheidsuitrusting. Daarna kan je de bedolven persoon uitgraven, de vitale functies controleren en de persoon warmhouden, voordat je hem of haar zo snel mogelijk in veiligheid brengt.
